Neujednačenost useva pšenice u 2016. godini

Prošla, 2015. godina će ostati zapamćena po velikoj neujednačenosti useva kukuruza, suncokreta, šećerne repe, soje i drugih jarih useva, a 2016. godina po velikoj neujednačenosti pšenice i ostalih strnih žita. Neujednačenost pšenice bila je vidljiva od samog nicanja, ali je bila najuočljivija u vreme klasanja. Biljke u usevu su se razlikovale po visini, boji, intenzitetu bokorenja, fazi razvoja itd. Bez preterivanja se može reći da je ove godine u Srednjem Banatu podjednak broj ujednačenih i neujednačenih parcela pšenice.

Iz tog razloga se neujednačenost pšenice ne može smatrati nekom beznačajnom pojavom. Ujednačenost useva je jedan od najvažnijih preduslova za postizanje visokih i kvalitetnih prinosa. Ujednačen usev će uvek dati veći i kvalitetniji prinos od neujednačenog. To je dokazano u brojnim istraživanjima. U ujednačenom usevu se biljke ravnomerno razvijaju pa sve imaju podjednake mogućnosti da koriste vodu, hranu, svetlost i ostale vegetacione činioce. Međutim, u neujednačenom usevu to nije slučaj.

Biljke koje zaostaju u razvoju mnogo slabije koriste vegetacione činioce zbog konkurencije razvijenijih biljaka i mnogo su osetljivije na sve vrste stresova. To je razlog što biljke koje zaostaju u razvoju ne formiraju prinos ili daju mnogo niži prinos od razvijenijih biljaka.

Kada je usev neujednačen, mnogo se teže i nekvalitetnije izvode mere nege, mere zaštite i žetva.

Kada su biljke neujednačene po uzrastu, postoje veliki problem prilikom određivanja pravog momenta za izvođenje neke agrotehničke operacije. Prilikom međuredne kultivacije okopavina, oštećuju se najmanje biljke ako se kultivira rano, odnosno najveće biljke ako se kultivira kasno. Prilikom kasnog valjanja strnih žita u proleće, dolazi do oštećivanja najrazvijenijih biljaka koje su počele sa vlatanjem (pojava kolenca na stablu). S druge strane, biljke zaostale u rastu koje se nalaze u fazi bokorenja, neće pretrpeti nikakvu štetu ako se valjanje obavlja na propisan način.

Primena herbicida u neujednačenom usevu je rizična zbog opasnosti da dođe do oštećivanja biljaka. Kod rane primene mogu biti oštećene najmanje biljke, a kod kasne primene najveće biljke. Kod fungicida ne postoji opasnost da usev bude oštećen zbog neujednačenosti, ali postoji rizik da će fungicidi slabije delovati na bolesti. Najbolji primer za to je zaštita pšenice u klasanju i početkom cvetanja. Ove godine je bilo veoma teško odrediti pravi momenat za fungicidni tretman zbog veoma razvučenog perioda klasanja neujednačenih useva. Kod rane primene ostaju nezaštićene biljke koje poslednje klasaju, a kod kasne primene biljke koje prve klasaju. Zbog toga je za dobar uspeh zaštite od bolesti klasa od prvorazrednog značaja ujednačeno klasanje pšenice.

Žetva neujednačenog useva stvara velike probleme proizvođačima. U većini slučajeva, proizvođači čekaju da sve biljke u usevu budu zrele pa žetvu obavljaju kasno. U tom trenutku su najrazvijenije biljke sa jako niskom vlagom pa dolazi do osipanja zrna i velikog loma. Posledica je manji prinos i pojava samoniklih biljaka. Kod ranije žetve otežano je izvršavanje zrna iz biljaka koje kasne u razvoju, što povećava sadržaj primesa i vlagu. Ovi problemi se javljaju kod svih useva, ali su od najvećeg značaja za suncokret i pšenicu. Postavlja se pitanje šta dovodi do pojave neujednačenih useva pšenice? Uzroci neujednačenosti useva su neujednačeno zemljište i neujednačena agrotehnika u okviru iste parcele. Ma koliko da nam zemljište na parceli izgleda ujednačeno, svaka parcela je u manjoj ili većoj meri neujednačena. Zemljište se razlikuje po hemijskom sastavu, fizičkim svojstvima, reljefu itd. Neke razlike u svojstvima zemljišta su vidljive golim okom, a neke se mogu utvrditi samo preciznim analizama. Golim okom se vidi razlika u boji zemljišta i nadmorskoj visini. Retke su parcele koje su potpuno ravne i koje imaju istu boju zemljišta na čitavoj svojoj površini. Skoro na svakoj parceli se mogu uočiti svetlije i tamnije površine zemljišta ili uzvišenja i udubljenja zemljišta. Delovi parcele sa različitom bojom i nadmorskom visinom se međusobno značajno razlikuju. Pojednostavljeno rečeno, tamniji delovi imaju više humusa i gline,a manje peska, dok svetliji delovi imaju više peska, a manje humusa i gline. Uzvišeni delovi parcele uvek su svetlije boje od depresija što je povezano sa različitim sadržajem humusa, gline i peska. Posledica ovih razlika je neujednačen razvoj useva.

Rešenje je primena precizne poljoprivrede pomoću najsavremenije mehanizacije koju navode sateliti. O ovome se u poslednje vreme mnogo piše i govori, ali je u Srbiji veoma malo poljoprivrednika koji koriste najsavremenija dostignuća u tehnici i tehnologiji. Zbog toga, večina poljoprivrednika može rešavati samo onaj drugi uzrok neujednačenosti useva koji je vezan za agrotehniku.

Svaka agrotehnička mera može biti uzrok neujednačenosti useva, ako se izvodi na neodgovarajući način. Zbog toga bi se o svakoj meri moglo detaljno govoriti, ali će na ovom mestu biti reči samo o đubrenju, obradi i setvi pšenice.

Propusti načinjeni prilikom đubrenja, naročito kod prihrane azotom, lako su vidljivi pa ih ne treba posebno dokazivati. Kod nekvalitetno izvedene prihrane, lako se uočavaju svetlo- zelene i tamno-zelene uzdužne trake useva. U zabludi su oni koji misle da se ova neujednačenost ne odražava na prinos. Kod osnovne obrade je dominantan način rada tanjiranje. Najčešće se tanjira dva puta, ali se neretko tanjira samo jednom. Predsetvena priprema se izvodi veoma retko i to drljačama. Dubina tanjiranja i struktura zemljišta posle tanjiranja nisu jednaki na čitavoj parceli zbog neravnomerne raspodele biljnih ostataka preduseva i zbog nejednake zbijenosti zemljišta na parceli. Parcela je uvek “išarana” tragovima točkova traktora koji su načinjeni prilikom izvođenja žetve preduseva, transporta, usitnjavanja biljnih ostataka, đubrenja i tanjiranja.

Na tragovima će zemljište posle obrade uvek imati grublju strukturu, to jest grudve će biti krupnije nego na delovima koji nisu ugaženi. Biljni ostaci uvek prave problem prilikom obrade, naročito u slučaju kasnih hibrida kukuruza koji imaju veliku masu. Biljni ostaci su u najvećem broju slučajeva nejednako raspoređeni po parceli tako da postoje trake sa većom i trake sa manjom količinom biljnih ostataka. Tanjiranjem se biljni ostaci ne mogu potpuno uneti u zemljište pa oni prave problem prilikom setve. Zbog svega navedenog, dubina setve je neujednačena pa je i nicanje neujednačeno. Na delovima parcele sa većom količinom žetvenih ostataka i sa krupnijim grudvama zemljišta, dubina setve je manja.

Slobodno se može reći da su neujednačena dubina setve i plitka setva najvažniji uzroci neujednačenosti useva pšenice. Kod nas se setva obavlja plitko, najčešće na dubinu do 3 cm, a optimalna dubina setve za pšenicu iznosi 3-5 cm. Plitka setva stvara dodatne probleme zbog toga što  se zemljište u površinskom sloju mnogo brže isušuje nego u dubljim slojevima. Iz navedenih razloga je nicanje uvek neujednačenije kod pliće nego kod setve na optimalnu dubinu. Valjanje zemljišta posle setve može dosta pomoći, ali je zabluda da se ovom merom mogu potpuno otkloniti propusti načinjeni u obradi i setvi. Naši proizvođači bi sa malo truda mogli da otklone neke od navedenih grešaka u agrotehnici. To bi se postiglo kvalitetnijom osnovnom obradom i predsetvenom pripremom. Međutim, ove mere traže dodatna ulaganja pa je malo verovatno da će ih naši proizvođači primeniti. Zbog toga preostaju mere koje ništa ne koštaju već traže znanje proizvođača i njihovu dobru volju da ih sprovedu. U te mere spadaju izbor preduseva koji se ranije žanju i imaju manju količinu žetvenih ostataka i pravilno podešavanje sejalice.

Možda zvuči neverovatno, ali brojni proizvođači ne znaju koja je optimalna dubina setve za pšenicu i kako treba podesiti sejalicu za rad. U mnogim slučajevima se kontrola dubine setve  svodi na to da se ustanovi ima li na površini zemljišta semena pšenice ili ne. Ako semena nema, po mišljenju tih proizvođača, setva je kvalitetno obavljena. Začuđuje i veliki broj onih koji dubinu setve podešavaju samo tako što produžavaju ili skraćuju gornju polugu hidrauličnog uređaja traktora, a uopšte se ne trude da obave ostala podešavanja na sejalici.

Posle svega iznetog može se postaviti pitanje da li se nabrojani propusti javljaju svake godine i zbog čega je ove godine neujednačenost tako izrazita. Odgovor je da se propusti javljaju svake godine, ali su u nekim godinama više, a u nekim godinama manje uočljivi. Prošle jeseni su uslovi za obradu i setvu bili otežani zbog kišovitog vremena, a zima se odlikovala velikim temperaturnim kolebanjima. Sve to je doprinelo da neujednačenost useva pšenice u 2016. godini bude velika. Neujednačenost useva je uvek veća u godinama sa nepovoljnim nego u godinama sa povoljnim vremenskim uslovima.

Stručna podrška: mr Ilija Bjelić, PSS Zrenjanin

Za našu zemlju, broj 42/43