Organska proizvodnja - tržište i trgovina

Dipl.ing. Ljubica Vukićević, rukovodilac Stručne službe Victoria Logistic

Domaće tržište

Tržište organskih proizvoda kod nas još uvek nije dovoljno razvijeno iako je poslednjih godina organska proizvodnja imala značajan porast. Svest potrošača je takođe počela da se menja i raste, i to prvenstveno u velikim gradskim sredinama gde je ponuda organskih proizvoda i najveća. Veliki pomak se desio kada su se organski proizvodi našli i u većini maloprodajnih objekata velikih lanaca supermarketa tokom par godina unazad. Na taj način postali su dostupni većem broju potrošača koji su ove proizvode mogli da kupuju samo u malobrojnim specijalizovanim prodavnicama i na malom broju zelenih pijaca. Prva specijalizovana pijaca organskih proizvoda je počela sa radom sredinom 2011. godine na Novom Beogradu kao rezultat saradnje JKP Gradske pijace Beograd i Serbia organike kao pilot projekat koji je za kratko vreme pokazao da je ovakva pijaca bila neophodna kako potrošačima tako i proizvođačima, a od 2015. godine su Gradske pijace Beograd pokrenule i organske karavane koji se povremeno održavaju na različitim pijacama Beograda.

Najveća potražnja za organskim proizvodima je u većim gradovima usled veće kupovne moći, mada se još uvek mali broj kupaca odlučuje da ih kupuje. Cene organskih primarnih i prerađenih proizvoda su uvećane u zavisnosti od vrste, prodajnog mesta i sezone za oko od 50 do 300% u odnosu na cene istih proizvoda iz konvencionalne proizvodnje. Ponuda organskih proizvoda iz uvoza je sve veća poslednjih godina i to su uglavnom prerađeni proizvodi mada je rastući i trend uvoza svežih poljoprivrednih proizvoda. Cene pojedinih uvezenih prerađenih organskih proizvoda često su niže u odnosu na domaće. Organski sveži proizvodi za sada dolaze uglavnom iz domaće proizvodnje, a dominiraju biljni proizvodi, mada je primetna mala zastupljenost domaćeg voća na tržištu pa je i tu primetan trend uvoza.

Veći trgovački lanci su pokazali interesovanje za plasman domaćih organskih proizvoda, međutim problem predstavljaju količine koje domaći proizvođači nisu u mogućnosti da obezbede, odgovarajuće upakovani i brendirani proizvodi, kao i kontinuitet u snadbevanju pa se na taj način otvara veliki prostor za uvoznike. Dodatni problem snadbevanja svežim proizvodima poljoprivrednika, predstavlja i zahtev trgovaca koji se odnosi na tzv. „ambulantno“ snabdevanje koje podrazumeva brzo reagovanje uglavnom sa manjom količinom i povrat neprodatih proizvoda. Napravljen je pomak na promociji organskih proizvoda poslednjih godina od strane svih učesnika sektora, mada je i dalje nedovoljno urađeno na promociji nacionalnog znaka kojim se obeležavaju organski proizvodi, tako da potrošači koji su i čuli za organske proizvode imaju problem da ih prepoznaju, osim ako police na kojima su smešteni nisu vidljivo označene.

Iako je Serbia organika realizovala mnoge promotivne kampanje u maloprodajnim trgovačkim objektima koje su imale za cilj edukaciju i podizanje svesti potrošača, o značaju organskih proizvoda kako na zdravlje tako i na očuvanje životne sredine, u budućnosti je neophodno još više raditi na jačanju svesti potrošača o prednostima ovih proizvoda i ovog načina proizvodnje. Najveći broj prodavnica sa ponudom organskih proizvoda je u Beogradu i Novom Sadu. Organska hrana se može naći na malom broju zelenih pijaca, u specijalizovanim prodavnicama zdrave hrane i u maloprodajnim objektima takoreći svih velikih lanaca supermarket. Istraživanje koje je NASO sproveo tokom 2016. godine, kao i intervjui sa različitim učesnicima, pokazuju da prosečan potrošač iz Srbije povezuje termin organski proizvod sa zdravljem kao i da često povezuju organske proizvode sa prirodnim, neprskanim, a često ih i povezuju i sa onim gajenim u malim baštama na tradicionalan način. Potrošači nisu dovoljno obavešteni o pojmu sertifikacije organske proizvodnje kao i šta on garantuje i ne znaju kako da raspoznaju organske proizvode. S druge strane, ima i potrošača koji organsku proizvodnju smatraju pomodarstvom i koji nemaju poverenja u sertifikate. Na osnovu istog istraživanja svega oko 9% potrošača kupuje često organske proizvode, dok povremeno njih oko 16%.

Dodata vrednost za organske proizvode može se postići potenciranjem na njihovoj prirodnosti i zaštiti životne sredine. Za dalji razvoj lokalnog tržišta organskih proizvoda potrebne su snažne i intenzivne kampanje sa jasnom komunikacionom strategijom, usmerene na definisane potrošačke ciljne grupe. Na osnovu istraživanja tržišta koje je sprovela NASO opis prosečnog kupca organskih proizvoda u Srbiji je sledeći: žena od 25 do 45 godina starosti, a sledeće kategorije su bolesnici i oni koji se oporavljaju od bolesti. Zbog svega gore navedenog, uzimajući u obzir i ograničenu količinu organskih proizvoda, kao i skromne izglede za porast njihove zastupljenosti i veće potrošnje u skorijoj budućnosti na domaćem tržištu, izvoz organskih proizvoda na međunarodno tržište smatra se kod većine proizvođača prioritetom.

Međunarodno tržište

Na globalnom nivou, organska proizvodnja razvijala se dugi niz godina. Organska proizvodnja je 2009. godine bila zastupljena na 35 miliona ha, a 2014. na 43,7 miliona ha, što je značajan porast u odnosu na 2005. kada se proizvodnja odvijala na 29 miliona ha. U istom periodu, obradive površine pod organskom proizvodnjom u EU povećale su se sa 6 miliona ha na 11,6 miliona ha, što je porast od 8-10% na godišnjem nivou. Ovo povećanje površine nastalo je usled povećane potražnje za organskim proizvodima. Ukupna vrednost prometa organskih proizvoda 1999. je iznosila 15,2 milijardi USD i do 2014. godine se uvećala na 80 milijardi USD. Vrednost tržišta na nivou čitave Evrope u 2014. godini iznosila je 26,2 milijardi evra, dok je u 27 zemalja Evropske unije bila čak 23,9 milijardi evra. Kako je potrošnja organskih proizvoda u EU rasla brže od proizvodnje, tako se povećavao uvoz iz trećih zemalja. Ne postoje precizni podaci o uvozu iz zemalja koje nisu članice EU, budući da sistem naziva i tarifnih oznaka ne pravi razliku između konvencionalnih i organskih proizvoda. Povećanje uvoza tokom proteklih deset godina može se odrediti pomoću broja registrovanih uvoznika organskih proizvoda u EU, koji se 2009. povećao sa 500 na više od 3.000. Najveći potrošači organske hrane u Evropi su Nemačka, Francuska, Italija, Velika Britanija, Danska, Švajcarska i Austrija. Najveći potrošači u Evropi po glavi stanovnika su Švajcarska, Luksemburg, Danska, Švedska, Lihtenštajn, Austrija, Nemačka i Francuska. Maloprodajna vrednost organskih proizvoda u Nemačkoj imala je godišnji rast od preko 10%, da bi u 2014. dostigla vrednost od nešto manje od 8 milijardi evra. Kod njih je vrednost konzumiranih proizvoda po glavi stanovnika u toj godini iznosila 97 evra.

Proizvodi sa najvećim procentom rasta u proteklih nekoliko godina su mleko i mlečni proizvodi, voće i povrće. Švedska je zemlja sa najvećim porastom tržišta gde je od 2010. godine porasla vrednost sa 0,8 na 1,4 milijardi evra u 2014. godini, dok je i Norveška zabeležila rast za 25% na godišnjem nivou i dostigla vrednost od 280 miliona evra u 2014. Maloprodaja organske hrane u Italiji prelazi vrednost od 2 milijarde evra godišnje. U Velikoj Britaniji  maloprodajna vrednost organske hrane beleži nešto slabiji porast i 2010. godine iznosila je 2, a 2014. godine 2,3 milijardi evra. Francuska je, od svih zemalja EU, imala najveći godišnji rast vrednosti, pa je tako u 2014. dostigla vrednost nešto manje od 5 milijardi evra. U Austriji je 2011. zabeležena maloprodajna vrednost organske hrane od skoro jedne milijarde evra, a uprkos tome što ima limitiranu populaciju, promet organske hrane u Švajcarskoj je u 2014. godini dostigao 1,8 milijardi evra. Posmatrano potrošnju po glavi stanovnika, Švajcarska ima najveću vrednost ovog parametra u Evropi i sada iznosi 221 evra, nakon toga slede Luksemburg, Danska itd. Tržišta organske hrane u zemljama EU iz Centralne i Istočne Evrope još su u razvoju i organska hrana se uglavnom proizvodi za izvoz. Češka i Poljska tržišta su se najbrže razvijala i uvećanje maloprodajne vrednosti je bilo 4 do 5 puta u periodu od 2006. do 2010.Bugarsko i Rumunsko tržište organske hrane se polako, ali sigurno razvija, dok je Mađarska jedina izgubila na dinamici i imala usporen rast.

Ovi trendovi ukazuju na to da su ciljna tržišta za organske proizvode iz Srbije one zemlje EU koje još uvek ne pokazuju znakove zasićenja, a gde su tržišta dovoljno velika da apsorbuju dodatne proizvode — Nemačka, Italija, Francuska i Velika Britanija. Od ukupnog izvoza organskih proizvoda Srbija najviše izvozi u zemlje EU — Nemačka, Holandija, Belgija, Austrija i Poljska, i ukupan izvoz u 2015. godini je iznosio 13.787.417 evra. Rast izvoza Srbije poslednjih 4 godine je porastao i on iznosi 424%, a za samo jednu godinu od 2014. do 2015. je porastao za 75 %. Kategorija proizvoda koji se najviše izvoze je voće, smrznuto i sveže. Od voćnih vrsta u 2015.godini najviše je izvezeno smrznute maline u iznosu od 10,9 miliona evra, smrznute kupine 3,2 miliona eura i sveže organske jabuke u vrednosti od 1,7 miliona evra. Od prerađevina od voća najviše je izvezeno koncentrata od jabuke u vrednosti od 1,0 miliona, sušenog voća 750 hiljada evra i pirea od višnje, dunje i kupine u vrednosti od 232 hiljade evra.

Najvažnija destinacija za plasman organskih proizvoda iz Srbije je Nemačka, koja zauzima 30% ukupnog evropskog tržišta organske hrane, a zatim slede Francuska sa 18%, Velika Britanija sa 9% i Italija sa 8% učešća. Pored toga što je veliki potrošač (97 evra po glavi stanovnika) i proizvođač organske hrane (1 milion hektara pod organskom proizvodnjom), Nemačka je takođe i veliki uvoznik ovih proizvoda.

Bilten "Za našu zemlju", broj 57, septembar 2017.